Minahasa (lud)
 Kobieta z ludu Minahasa | |
| Populacja |
650 tys. – 1,25 mln |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania | |
| Język | |
| Religia |
chrześcijaństwo (protestantyzm, katolicyzm), islam, wierzenia tradycyjne |
| Grupa | |
| Pokrewne | |
 Podgrupy Minahasa w prowincji Celebes Północny | |
Minahasa – austronezyjska grupa etniczna z wyspy Celebes (Sulawesi) w Indonezji. Według szacunków ich populacja wynosi od 650 tys. do 1,25 mln osób[1]. Zamieszkują tereny prowincji Celebes Północny, a konkretniej północno-wschodni skrawek półwyspu Minahasa[2][3].
Są wewnętrznie zróżnicowani, dzielą się na szereg podgrup. Posługują się kilkoma językami minahaskimi z wielkiej rodziny austronezyjskiej[4], a także malajskim miasta Manado (lokalna lingua franca) i indonezyjskim[1][5]. Historycznie w szerszym użyciu był też język niderlandzki[6]. Ich rodzime języki to: bantik, ponosakan, tombulu, tonsawang, tonsea, tondano, tontemboan[7]. Pod względem językowym są bliżsi ludności Filipin aniżeli ludom południowego Sulawesi[2]. Wykształcili piśmiennictwo na bazie alfabetu łacińskiego. Większość z nich to chrześcijanie[4].
Zajmują się rolnictwem (kukurydza, warzywa, owoce, ryż, palma kokosowa, przyprawy), rozwinęli również rybołówstwo i hodowlę zwierząt[4]. Bardzo wielu pracuje w administracji[8]. Tradycyjny ubiór – sarong, kain. Małżeństwo ma charakter patrylokalny[4]. Organizacja społeczna bazuje na bilateralnym systemie pokrewieństwa (w linii matki i w linii ojca). Posługują się nazwiskami (zamężne kobiety podają swoje nazwisko rodowe po nazwisku męża), co nie jest w Indonezji zupełnie powszechne. Tradycja małżeństw aranżowanych zanikła[9]. Mają bogaty folklor, zwłaszcza muzyczny i taneczny[4].
W języku indonezyjskim bywają określani jako orang Manado (zamiast orang Minahasa)[10]. Manado to bowiem główne miasto regionu, a zarazem ośrodek administracyjny prowincji Celebes Północny[1][11]. Nie jest to jednak ścisłe określenie żadnej grupy etnicznej[10]. Czasem tym mianem określa się ogólnie ludność prowincji, zwłaszcza poza regionem[12]. Na genezę orang Manado (ludności miasta Manado i okolic) składają się różne społeczności (w tym Minahasa, Sangir, Gorontalo, Ternate i Bolaang-Mongondow), wraz z obcokrajowcami i przybyszami z innych części archipelagu[13]. Wśród Minahasa – zwłaszcza poza lokalną ojczyzną – spotyka się termin kawanua, który określa osobę z tego samego regionu, wsi lub grupy językowej[14].
Skupiska ludu Minahasa są obecne w różnych regionach Indonezji, m.in. w Dżakarcie[2] oraz na całym obszarze wyspy Celebes i w pobliskich zakątkach kraju[15]. Poza Indonezją wiele osób pochodzenia minahaskiego zamieszkuje Holandię[2][16], a także Stany Zjednoczone[17].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Lud Minahasa znalazł się pod silnym wpływem edukacji kolonialnej i kultury europejskiej (holenderskiej i hiszpańskiej)[18][19]. Prowincja Celebes Północny pozostaje jednym z najlepiej rozwiniętych regionów Indonezji (gospodarczo i pod względem standardu życia)[9]. Większość z nich wyznaje chrześcijaństwo (przede wszystkim protestantyzm[2]), choć są wśród nich również muzułmanie sunnici; po części utrzymują także wcześniejsze wierzenia tradycyjne[4]. Rodzime wierzenia Minahasa obejmują wiarę w duchy i kult przodków[2].
W odróżnieniu od wielu innych indonezyjskich grup etnicznych, w czasach przedkolonialnych lud Minahasa nie tworzył żadnych królestw[1]. Miejscowe społeczności często pozostawały w stanie konfliktu[1][20]. Tradycyjnie tworzyli niezależne jednostki polityczne zwane walak[21]. Sama nazwa Minahasa znaczy tyle, co „zjednoczeni” (od wczesnej konfederacji plemion, która powstała w celu stawienia oporu ich sąsiadom – Bolaang-Mongondow). Stąd też wywodzą się dzisiejsze podgrupy Minahasa: Tonsea, Tombulu, Tontemboan (Tompakewa[22]), Tondano (Tolour[23]), Tonsawang (Tombatu[23]), Pasan Ratahan (Bentenan[24]), Ponosakan, Babontehu, Bantik[1]. Mniejszościowe grupy Bentenan, Bantik i Ponosakan są odrębne pod względem językowym[25][26], bywają wyłączane spod terminu „Minahasa”[27]. Ponosakan uchodzą za potomków przybyszy z regionu Mongondow[28]. Wspólna tożsamość etniczna Minahasa wytworzyła się w latach 20. XIX wieku[29].
W przeszłości ludność regionu była pod wpływem politycznym i kulturowym Sułtanatu Ternate (Moluki Północne)[30][31] i przejęła lokalną odmianę języka malajskiego[32][33]. Rodzime mity Minahasa, wraz z pożyczkami językowymi, potwierdzają ich związek z ludem Ternate i regionem północnych Moluków[34][35]. W przeciwieństwie do pobliskich ludów Gorontalo i Bolaang-Mongondow nie ulegli jednak islamizacji[1][36]. Kontakty z Europejczykami utrzymywali od XVI wieku[1]. Dotarły do nich wpływy portugalskie, hiszpańskie i holenderskie[5]. W II poł. XVI wieku przybyli pierwsi portugalscy misjonarze[37]. Niemniej aż do lat 20. XIX wieku zasięg chrześcijaństwa ograniczał się do pewnych nadbrzeżnych miejscowości[38]. Historycznie region Minahasa miał strategiczne znaczenie w handlu azjatyckim, ze względu na swoje położenie między Morzem Moluckim a Celebes[39].
Pod wpływem europejskim porzucili znaczną część swojej rodzimej kultury. Są jedną z indonezyjskich grup etnicznych, u których bardzo szybko doszło do przemian spowodowanych kolonizacją[5]. Szeroko zakrojona działalność misjonarzy protestanckich w XIX wieku doprowadziła do pomyślnej chrystianizacji ludności Minahasa, a holenderski system szkolnictwa przyczynił się do rozpowszechnienia języka malajskiego, pełniącego funkcję spoiwa dla nowej tożsamości Minahasa[20]. W okresie kolonialnym część lokalnych elit wyrażała wręcz aspiracje, by region stał się prowincją niderlandzką[29]. Ponadto w najnowszych czasach zmienia się stopień użycia miejscowych języków. O ile w regionie Minahasa wciąż występują rdzenne języki z grupy filipińskiej języków austronezyjskich[40], to te znajdują się pod naciskiem lokalnego malajskiego[41]. Ekspansja malajskiego może doprowadzić do całkowitego zaniku języków minahaskich w ciągu kilku następnych pokoleń[2]. Miejscowy malajski i chrześcijaństwo stały się elementami tożsamości etnicznej Minahasa[42].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Wojownicy z ludu Minahasa -
Dom Minahasa -
Ślub Minahasa -
Taniec wojenny kabasaran
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life 2009 ↓, s. 650.
- ↑ a b c d e f g Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life 2009 ↓, s. 651.
- ↑ Minahasans. W: David Levinson (red.): Encyclopedia of World Cultures. T. 5: East and Southeast Asia. Boston: G.K. Hall, 1993, s. 181. ISBN 0-8168-8840-X. OCLC 22492614. (ang.).
- ↑ a b c d e f Michaił Anatoljewicz Czlenow: Minachas. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 346. ISBN 978-5-85270-155-8. OCLC 40821169. [dostęp 2024-07-28]. (ros.).
- ↑ a b c Minahan 2012 ↓, s. 191.
- ↑ Timothy C. Brickell: A Grammatical Description of the Tondano (Toundano) Language. La Trobe University, 2014, s. 20. [dostęp 2023-01-09]. (ang.).
- ↑ Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life 2009 ↓, s. 650, 651.
- ↑ Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life 2009 ↓, s. 653.
- ↑ a b Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life 2009 ↓, s. 651, 652.
- ↑ a b Emmanuel Gerrit Singgih: Mengantisipasi masa depan: berteologi dalam konteks di awal Milenium III. Jakarta: BPK Gunung Mulia, 2004, s. 127. ISBN 978-979-687-250-3. OCLC 76063824. [dostęp 2022-10-21]. (indonez.).
- ↑ Kim 2007 ↓, s. 91. Cytat: Moreover, a Tomohonese girl might introduce herself as 'orang Manado' [Manadonese] in the hope that she will be regarded as a 'more modernised' girl from the provincial capital, Manado, rather than 'orang Minahasa' or 'orang Sulawesi Utara' [North Sulawesi people].
- ↑ Parengkuan 1983 ↓, s. 51.
- ↑ Parengkuan 1983 ↓, s. 59–60.
- ↑ Fendy E.W. Parengkuan: A.A. Maramis, SH.. Jakarta: Proyek Inventarisasi dan Dokumentasi Sejarah Nasional, Direktorat Sejarah dan Nilai Tradisional, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1982, s. 3. OCLC 21687732. [dostęp 2023-11-14]. (indonez.).
- ↑ Florey 2005 ↓, s. 53–54.
- ↑ Menno Willem Maarten Hekker: Minahassers in Indonesië en Nederland : migratie en cultuurverandering. Universiteit van Amsterdam, 1993. ISBN 90-90-06711-6. OCLC 221456929. [dostęp 2022-10-22]. (ang.).
- ↑ Jacobsen 2002 ↓, s. 3.
- ↑ Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life 2009 ↓, s. 650, 653.
- ↑ John William Henderson: Area Handbook for Indonesia. Washington: U.S. Government Printing Office, 1970, s. 99. OCLC 108841. [dostęp 2022-08-24]. (ang.).
- ↑ a b Karel Adriaan Steenbrink: Catholics in Indonesia, 1808–1942: A Documented History. T. 1: A Modest Recovery 1808–1903. Leiden: KITLV Press, 2003, s. 189, seria: Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde 196. DOI: 10.1163/9789004487338. ISBN 978-90-04-48733-8. ISBN 978-90-6718-141-9. OCLC 54518730. (ang.).
- ↑ Lundström-Burghoorn 1981 ↓, s. 55.
- ↑ Hidayah 2015 ↓, s. 402.
- ↑ a b Hidayah 2015 ↓, s. 401.
- ↑ Hidayah 2015 ↓, s. 320.
- ↑ Lundström-Burghoorn 1981 ↓, s. 19, 55.
- ↑ Lobel 2015 ↓, s. 399.
- ↑ Kim 2007 ↓, s. 82.
- ↑ Scott Merrifield, Martinus Salea: North Sulawesi Language Survey. Dallas: Summer Institute of Linguistics, 1996, s. 8, seria: Publications in Sociolinguistics 1. ISBN 1-55671-000-3. OCLC 36657959. (ang.).
- ↑ a b Jacobsen 2002 ↓, s. 2.
- ↑ Visser 1989 ↓, s. 81.
- ↑ Donn Draeger: Weapons & Fighting Arts of Indonesia. North Clarendon, VT: Tuttle Publishing, 1972, s. 223. ISBN 978-1-4629-0509-6. OCLC 784885662. (ang.).
- ↑ David Henley: Nationalism and regionalism in a colonial context: Minahasa in the Dutch East Indies. Leiden: KITLV Press, 1996, s. 86, seria: Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde 168. DOI: 10.1163/9789004486928. ISBN 978-90-04-48692-8. ISBN 978-90-6718-080-1. OCLC 35113123. Cytat: It is perhaps significant that the most obvious cultural marker of the orang Manado as a group, the peculiar form of the Malay language known as Manado Malay, has no special connection with Minahasa. Derived from a Moluccan trade dialect and still rich in Ternate vocabulary, Manado Malay has borrowed remarkably little from the Minahasan languages which it is still in the process of displacing. (ang.).
- ↑ Bowden 2005 ↓, s. 136. Cytat: [...] it is clearly Manado Malay which is an offshoot of North Maluku Malay [...] The distinctive variety of Malay spoken in Manado spread from the Ternate area as a result of the spice trade in the early seventeenth century.
- ↑ Schouten 2004 ↓, s. 218. Cytat: However, in Minahasa itself, myths and lexical traits attest to links with Ternate.
- ↑ David Henley. A superabundance of centers: Ternate and the contest for North Sulawesi. „Cakalele”. 4, s. 39–60, 1993. OCLC 773559335. [dostęp 2022-12-04]. (ang.).
- ↑ Ehito Kimura: Political Change and Territoriality in Indonesia: Provincial Proliferation. Abingdon–New York: Routledge, 2013, s. 69. DOI: 10.4324/9780203116975. ISBN 978-1-136-30181-0. OCLC 821020789. [dostęp 2022-10-25]. (ang.).
- ↑ Anthony J. Whitten, Muslimin Mustafa, Gregory S. Henderson: Ecology of Sulawesi. Yogyakarta: Gadjah Mada University Press, 1987, s. 84. ISBN 979-420-048-4. OCLC 247063365. [dostęp 2024-08-13]. (ang.).
- ↑ de Jonge, Parengkuan i Steenbrink 2008 ↓, s. 419.
- ↑ Schouten 2004 ↓, s. 218. Cytat: In the early modern period, this region being the point of convergence between the Celebes Sea and the Moluccas Sea, it had a high strategic value in Asia’s trade.
- ↑ M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Minahasan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 18, Dallas: SIL International, 2015 [dostęp 2022-07-25] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-06] (ang.).
- ↑ Prentice 1994 ↓, s. 411.
- ↑ Timothy C. Brickell: Tondano (Toundano): a grammar sketch of an endangered Minahasan language. Abingdon–New York: Routledge, 2023, s. 13, seria: Routledge World Languages Series. DOI: 10.4324/9780429508165. ISBN 978-1-138-54997-5. OCLC 1286144534. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- John Bowden. Language Contact and Metatypic Restructuring in the Directional System of North Maluku Malay. „Concentric: Studies in Linguistics”. 31 (2), s. 133–158, 2005. DOI: 10.6241/concentric.ling.200512_31(2).0006. OCLC 1291812763. [dostęp 2022-07-25]. (ang.).
- Margaret Florey: Language shift and endangerment. W: Alexander Adelaar, Nikolaus P. Himmelmann (red.): The Austronesian languages of Asia and Madagascar. Abingdon–New York: Routledge, 2005, s. 43–64. DOI: 10.4324/9780203821121. ISBN 0-7007-1286-0. OCLC 53814161. (ang.).
- Minahasans. W: Timothy L. Gall, Jeneen Hobby (red.): Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life. Wyd. 2. T. 4: Asia & Oceania. Farmington Hills, MI: Gale, 2009, s. 650–653. ISBN 978-1-4144-4892-3. OCLC 388481759. [dostęp 2022-12-27]. (ang.).
- Zulyani Hidayah: Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia. Wyd. 2. Jakarta: Yayasan Pustaka Obor Indonesia, 2015. ISBN 978-979-461-929-2. OCLC 913647590. (indonez.).
- Michael Jacobsen: Cross-border communities and deterritorialising identities: assessing the diaspora triangle: migrant-host-home. Hong Kong: Southeast Asia Research Centre, City University of Hong Kong, 2002, seria: SEARC Working Paper Series 19. OCLC 472177986. [dostęp 2023-01-25]. (ang.).
- Christiaan de Jonge, Arnold Parengkuan, Karel Adriaan Steenbrink, How Christianity obtained a central position in Minahasa culture and society, [w:] Jan Sihar Aritonang, Karel Adriaan Steenbrink (red.), A History of Christianity in Indonesia, Leiden: Brill, 2008 (Studies in Christian Mission 35), s. 419–454, DOI: 10.1163/ej.9789004170261.i-1004.89, ISBN 978-90-04-17026-1, OCLC 567642904, JSTOR: 10.1163/j.ctv4cbgb1.15 (ang.).
- Ye-Kyoum Kim: Socio-cultural identities of people on an Eastern Indonesian island: A case study of Tomohon, North Sulawesi, Indonesia. W: Questions of Nationalism and Cultural Identities in the Present Day Asia. Jakarta: Research Center for Regional Resources, the Indonesian Institute of Sciences (PSDR-LIPI) in collaboration with the Japan Foundation, 2007, s. 73–102. ISBN 978-979-799-222-4. OCLC 232570705. (ang.).
- Jason William Lobel. Ponosakan: A Dying Language of Northeastern Sulawesi. „Oceanic Linguistics”. 54 (2), s. 396–435, 2015. DOI: 10.1353/ol.2015.0022. ISSN 1527-9421. OCLC 7973568496. JSTOR: 43897709. (ang.).
- Wil Lundström-Burghoorn: Minahasa Civilization: A Tradition of Change. Göteborg: Acta Universitatis Gothoburgensis, 1981, seria: Gothenburg studies in social anthropology 2. ISBN 91-7346-095-8. OCLC 8165475. (ang.).
- Minahasas. W: James B. Minahan: Ethnic Groups of South Asia and the Pacific: An Encyclopedia: An Encyclopedia. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO, 2012, s. 190–192. ISBN 978-1-59884-660-7. OCLC 819572006. (ang.).
- Fendy E.W. Parengkuan: Orang Manado: sebuah gambaran singkat. W: Anhar Gonggong (red.): Seminar Sejarah Lokal Komunikasi Antar Daerah Sukubangsa dan Pembauran. Jakarta: Proyek Inventarisasi dan Dokumentasi Sejarah Nasional, Direktorat Sejarah dan Nilai Tradisional, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1983, s. 51–64. OCLC 65070528. [dostęp 2023-09-07]. (indonez.).
- Jack Prentice: Manado Malay: Product and agent of language change. W: Tom Dutton, Darrell T. Tryon (red.): Language Contact and Change in the Austronesian World. Berlin: Walter de Gruyter, 1994, s. 411–442, seria: Trends in Linguistics. Studies and Monographs 77. DOI: 10.1515/9783110883091.411. ISBN 978-3-11-088309-1. OCLC 853258768. (ang.).
- Maria J. Schouten. Manifold connections: The Minahasa region in Indonesia. „South East Asia Research”. 12 (2), s. 213–235, 2004. DOI: 10.5367/0000000041524699. ISSN 0967-828X. OCLC 6559303421. JSTOR: 23750297. (ang.).
- Leontine E. Visser: Foreign Textiles in Sahu Culture. W: Mattiebelle Gittinger (red.): To Speak with Cloth: Studies in Indonesian Textiles. Los Angeles: Museum of Cultural History, University of California, 1989, s. 80–90. ISBN 978-0-930741-17-4. OCLC 20970370. [dostęp 2022-12-31]. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Minahasan people, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-08-21] (ang.).